> Obuwie ochronne

Buty ochronne produkowane są w szerokim asortymencie i najczęściej przeznaczone są do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń jednocześnie. Ma chronić stopy i nogi przed uszkodzeniami mechanicznymi lub chemicznymi, przed oparzeniami lub szkodliwym działaniem ciepła, zimna bądź wilgoci.

Parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np. podnoski, wkładki antyprzebiciowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).Zgodnie z obowiązującymi przepisami obuwie stosowane w zakładach pracy podlega Dyrektywie 89/686/EWG i musi spełniać jej wymagania.

Dodatkowymi aktami normatywnymi są obowiązujące w Polsce normy, do których należą m.in.:
PN-EN 345 Obuwie bezpieczne do użytku w pracy
PN-EN 346 Obuwie ochronne do użytku w pracy
PN-EN 347 Obuwie zawodowe do użytku w pracy
PN-77/0-91030 Obuwie wyjściowe, robocze i domowe 

PODZIAŁ OBUWIA
Obowiązujące normy dzielą rodzaje obuwia ochronnego wg różnych kryteriów. 

A. ZE WZGLĘDU NA PRZEZNACZENIE WYRÓŻNIA SIĘ OBUWIE CHRONIĄCE PRZED :

1. czynnikami mechanicznymi, 
Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów stóp należy przekłucie podeszwy (np. nadepnięcie na gwóźdź), przecięcie bądź otarcie. Przed przekłuciem najskuteczniejszą ochroną jest cienka, odporna na korozjęwkładka stalowa, wytrzymująca przekłucie o sile 1100 N. Obuwie takie wyposażone jest również zwykle w podnosek stalowy, który chroni przed urazami palców np. przez spadające przedmioty. Od niedawna producenci zastępują stalowe podnoski, podnoskami kompozytowymi, a wkładkiantyprzebiciowe, wkładkami z kevlaru lub innym odpornym na przebicie tworzyw sztucznych. 

Przed przecięciem chronią buty o podwyższonej cholewie (np. trzewiki), posiadające podnoski, wkładki antyprzebiciowe oraz odpowiednie wierzchy (skóra, tworzywo sztuczne, guma). Cholewki obuwia chroniącego przed przecięciem pilarką łańcuchową muszą być wyższe niż 19,5 cm. Buty o wysokiej cholewce chronią również przed urazami kostki. Skutki dużych obciążeń, potknięć lub upadków mogą być niwelowanedzięki absorpcji energii w części piętowej. Pochłanianie energii odbywa się dzięki odpowiedniej konstrukcji podeszwy oraz zastosowanym odpowiednim materiałom. System absorpcji energii zwiększa komfort użytkowania obuwia, zwłaszcza dla pracowników będących w ciągłym ruchu. 

Przed spadającymi przedmiotami chronią podnoski stalowe lub z tworzywa sztucznego, których dobór zależy od stopnia zagrożenia uderzeniem i jego potencjalnej energii. Obuwie tzw. ochronne musi chronić stopy przed uderzeniem o energii 100 J, obuwie bezpieczne– do 200 J. Podnoski powinny być izolowane od wierzchu obuwia przez odpowiedni materiał, np. piankę poliuretanową. Do ochrony śródstopia stosuje się np. nakładki ze stali bądź tworzywa sztucznego. Wszystkie zabezpieczenia powinny być tak skonstruowane i umieszczone w obuwiu, aby pracownik mógł w nich wygodnie pracować i by nie przeszkadzały mu w wykonywaniu normalnych ruchów stóp. Niebezpieczeństwo dla pracowników stanowią również śliskie i nierówne powierzchnie. Ochrona przed poślizgiem polega na stosowaniu butów o dobrej przyczepności do podłoża, zarówno suchego, jak i zwilżonego wodą, olejami, smarami itp. Ważną rolę odgrywa odpowiednie urzeźbienie spodów, mające zwiększać siłę tarcia i umożliwiać odprowadzenie nagromadzonej na spodach cieczy na zewnątrz (rzeźba podeszwy powinna być „otwarta” po stronie zewnętrznej). Najczęściej stosowanym materiałem do produkcji podeszw wodo-, olejo- i smaroodpornych jest poliuretan oraz niektóre rodzaje kauczuków. Jako ochronę przed czynnikami mechanicznymi stosuje się także nagolenniki, nakolanniki, nastopniki itp., wykonane ze skóry, gumy bądźtworzyw sztucznych.
 

2. czynnikami chemicznymi,
Buty mające chronić przed chemikaliami występują jako obuwiebezpieczne, ochronne lub zawodowe, czyli mogą, ale nie muszą, posiadać podnoski. Najczęściej stosowane są w przemyśle chemicznym,włókienniczym, metalurgicznym itp., czyli wszędzie tam, gdzie nogipracownika narażone są na kontakt z niebezpiecznymi chemikaliami. Tworzywa, z których wykonane są buty chemoodporne, muszą być odporne na działanie chemikaliów, w kontakcie z danym związkiem chemicznym powinny zachować swoje właściwości fizyczne. Obuwie skórzane wykonane jest z naturalnych skór o właściwościach olejo-, wodo- i  wasoodpornych, z podeszwą z gumy naturalnej, neoprenu, poliuretanu i in. Przy długotrwałym narażeniu na działanie chemikaliów zaleca się obuwie gumowe lub z PCW, neoprenu, winylu itp.,charakteryzujące się szczelnością, odpornością na wodę i różne związki chemiczne, nienasiąkliwością i elastycznością. Obuwie chroniące przed czynnikami chemicznymi można sklasyfikować wg substancji, przed którą ma chronić:

• chroniące przed wodą i wodnymi roztworami substancji obojętnych,
• chroniące przed kwasami i zasadami,
• chroniące przed olejami, smarami i tłuszczami,
• chroniące przed rozpuszczalnikami organicznymi,
• chroniące przed środkami ochrony roślin.

Obuwie chroniące przed wodą może być wykonane ze skóry wodoodpornej, jeśli na działanie wody narażone są jedynie stopy pracownika. Natomiast, gdy dodatkowo istnieje możliwość kontaktu z wodą wyższych partii nóg, należy stosować obuwie wykonane z tworzywa gumowego lub PCW, a także z PU. Są to przeważnie szczelne buty o podwyższonej cholewie – do kolan lub bioder użytkownika. W środku są wyściełane podszewką. Podeszwa powinna mieć właściwości przeciwpoślizgowe. Mogą mieć podnosek, który dodatkowo chroni stopy przed uszkodzeniami mechanicznymi. Przed rozcieńczonymi kwasami i zasadami chronią buty z impregnowanych kwasoodpornie skór, natomiast przy kwasach stężonych stosuje się szczelne obuwie z PCW, chroniące stopy i podudzia pracownika.

Obuwie chroniące przed olejami i innymi tłuszczami jest najczęściej obuwiem skórzanym, posiadającym olejoodporną podeszwę wykonaną z gumy lub poliuretanu. Stosuje się je najczęściej w budownictwie, w przemyśle maszynowym, transporcie itp. Przed rozpryskami olejów chronią buty ze skóry impregnowanej olejoodpornie, gumy, neoprenu lub PCW o podwyższonej cholewie. Obuwie sięgające do kolan wykonane z polichlorku winylu bądź neoprenu chroni również przed różnego rodzaju rozpuszczalnikami. Stosowane jest najczęściej na stacjach benzynowych, w rafineriach, w przemyśle chemicznym. Polichlorek winylu (PCW) jest szeroko stosowany w produkcji obuwia chemoodpornego, gdyż odznacza się wysoką odpornością na działanie stężonych kwasów, tłuszczów, rozpuszczalników itp. Buty z PCW są najczęściej wysokie, sięgające kolan, z bawełnianą wyściółką o podeszwie antypoślizgowej.

Praca ze środkami ochrony roślin wymaga ochrony nóg, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo kontaktu z substancjami chemicznymi. Jeśli możliwe jest spryskanie stóp i podudzi, należy stosować obuwie całotworzywowe, np. z PCW, jeśli nie ma takiego zagrożenia – wystarczy używać skórzanych trzewików o gumowych spodach.

3. czynnikami biologicznymi,
Obuwie chroniące przed mikroorganizmami stosowane jest głównie w służbie zdrowia i w przemyśle spożywczym. Wykonane zwykle z białej gumy lub z tworzywa sztucznego, posiada wysoką cholewę. W zależności od rodzaju pracy może być wyposażone w podnoski oraz podeszwę wodo- i olejoodporną. Musi spełniać wymogi higieniczne, czyli nadawać się do codziennego mycia lub dezynfekcji.

4. czynnikami termicznymi,

Buty chroniące przed zimnem
Buty chroniące przed zimnem muszą gwarantować dobrą izolację przed niską temperaturą. Poza funkcją termoizolacyjną chronią również przed urazami mechanicznymi. Stosowane są z reguły przez pracowników pracujących na otwartej przestrzeni oraz w chłodniach. Obuwie ocieplane wykonane jest ze skóry (wewnątrz wyściełanej sztucznym futerkiem) lub z gumy i filcu. Są to najczęściej trzewiki lub buty o podwyższonej cholewce, zapinane lub wsuwane.

Buty chroniące przed wysokimi temperaturami
Niektóre prace wymagają stosowania obuwia chroniącego przedczynnikami gorącymi.

5. porażeniem prądem elektrycznym,
Buty elektroizolacyjne przeznaczone są do prac przy urządzeniach elektrycznych o napięciu powyżej 250 V jako dodatkowy sprzęt ochrony osobistej, wymagający dla skutecznej ochrony przed prądem sprzętu zasadniczego. Wykonane są z kauczuku naturalnego lub ze specjalnych tworzyw sztucznych. Występują najczęściej w formie kaloszy lub półbutów. Obuwie elektroizolacyjne co 6 miesięcy musi być poddawane okresowym badaniom odporności elektrycznej. Nie należy ich stosować przy kontakcie z olejami, smarami, benzyną, kwasami. Obuwie ochronne elektroizolacyjne powinno wytrzymać ściśle określone w normach wartości elektryczne. Jako dodatkowa ochrona przed prądem stosowane jest w energetyce oraz w górnictwie.

6. czynnikami atmosferycznymi,
Obuwie chroniące przed wysoką lub niską temperaturą powietrza, opadami i wilgocią stosowane jest przede wszystkim przez pracowników wykonujących swoje obowiązki na otwartej przestrzeni. Muszą odznaczać się dobrą izolacją od zimna lub ciepła, przy jednoczesnym przepuszczaniu pary wodnej. W zależności od rodzaju i miejsca pracy można używać butów z bocznymi otworami, poprawiającymi wentylację. Do prac w środowisku wodnym przeznaczone jest obuwie gumowe do kolan lub bioder. Może być wyposażone w podnoski, wkładki stalowe lub podeszwę antypoślizgową.

7. niebezpieczeństwami w środowisku zagrożonym wybuchem.
Podczas prac w środowisku, gdzie istnieje ryzyko wybuchu (gazownie, lakiernie, przemysł chemiczny i petrochemiczny, produkcja materiałów wybuchowych itp.), należy używać butów szybko odprowadzających ładunki do podłoża oraz obuwia antyelektrostatycznego. Obuwie prądoprzewodzące nie może być stosowane w zagrożeniu porażenia prądem, czyli przy urządzeniach elektrycznych pod napięciem. Wierzchy butów wykonane są ze skóry; przy podeszwie umieszczony jest przewód prądoprzewodzący, wchodzący do wnętrza obuwia i stykający się z piętą użytkownika, co gwarantuje odprowadzanie ładunków elektrostatycznych do podłoża. Buty antyelektrostatyczne stosuje się podczas prac, gdzie trzeba zmniejszyć możliwość naładowania elektrostatycznego, by uniknąć zapalenia substancji łatwopalnych, gazów, oparów, spowodowanego iskrą. Obuwie antyelektrostatyczne nadaje się do prac przy urządzeniach elektrycznych pod napięciem do 220 V.

B. ZE WZGLĘDU NA WYMAGANIA DOTYCZĄCE OBOWIĄZUJĄCYCH NORM BUTY DZIELI SIĘ NA KATEGORIE OCHRONY

Pierwsza klasa ochronna dopuszczająca dużą dowolność materiałów stosowanych na wierzchy obuwia jest przeznaczona głów nie do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych. W drugiej i trzeciej klasie ochronnej materiały stosowane do produkcji butów muszą posiadać gwarantowane właściwości w zakresie wodoodporności i nasiąkliwości. Powinny one gwarantować właściwe parametry podczas pracy na otwartej przestrzeni (dokładniejszy opis w punkcie D). Podeszwy wykonane w technologii wtrysku bezpośredniego z dwuwarstwowego poliuretanu (PU) lub z nitrylu – zastępując przestarzałą wulkanizowaną podeszwę z kauczuku – gwarantują obecnie dużo większą trwałość i lekkość obuwia.
W zastosowaniach przemysłowych (m.in. budownictwo, leśnictwo, przemysł ciężki, transport i magazynowanie) niezastąpionym materiałem jest licowa skóra bydlęca (czasami zastępowana tańszą i mniej trwałą dwoiną bydlęcą). 

Symbole znakowania obuwia w związku z ich dodatkowymi właściwościami 

Symbol Znaczenie
A Obuwie antyelektrostatyczne
AN Ochrona kostki
C Obuwie prądoprzewodzące
CI Izolacja od zimna
E Absorbowanie energii w części piętowej
HI Izolacja od wysokiej temperatury
HRO Odporność na kontakt z gorącym podłożem
M Ochrona śródstopia
ORO Odporność na oleje, benzynę i inne rozpuszczalniki organiczne
P Odporność na przebicie
WRU Odporność wierzchniej części obuwia (skórzanej) na przepuszczanie i absorpcję wody 

W przemyśle spożywczym dodatkowym wymogiem jest specjalna obróbka skóry, gwarantująca jej parametry higieniczne (musi uniemożliwiać rozwój bakterii i mikroorganizmów). Zarówno podnoski, jak i stalowe przekładki antyprzebiciowe powinny gwarantować odpowiednią ochronę (zgodną z normami) przy zachowaniu wygody i komfortu użytkowania. Istnieją ponadto kategorie S4 i S5, które dotyczą wyłącznie obuwia całogumowego (wulkanizowanego) i całotworzywowego (wtryskowego). Znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie występuje duża wilgoć, woda i zanieczyszczenia.

C. ZE WZGLĘDU NA KONSTRUKCJĘ WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE TYPY OBUWIA

• trzewiki,
• półbuty,
• sandały,
• buty o podwyższonej cholewce,
• buty do kolan.

Dobór odpowiednich butów pod względem konstrukcyjnym uzależniony jest od charakteru pracy i możliwych zagrożeń w określonych warunkach.

D. KOLEJNYM KRYTERIUM PODZIAŁU JEST POZIOM ZAGROŻEŃ, PRZED KTÓRYMI OBUWIE POWINNO CHRONIĆ

Obuwie można podzielić na trzy rodzaje wg stopnia ochrony (por. punkt B):

Obuwie bezpieczne – mające cechy ochronne, z ochronami palców (podnoski), których wytrzymałość badana jest przy uderzeniu z energią 200 J.  Wymagania dotyczące obuwia bezpiecznego określa PN-EN 345. Odpowiednie klasy ochrony „S” („safety” – dla obuwia bezpiecznego) zostały przedstawione w Tabeli 7. Obuwie bezpieczne musi posiadać podnosek ochronny chroniący stopę użytkownika przed uderzeniem z energią 200 J. Obuwie klasy S1 ma zabudowaną piętę, jest antyelektrostatyczne i ma zdolność pochłaniania energii. Klasa S2 posiada dodatkowo zdolność absorpcji wilgoci i wody. Klasę S3 charakteryzuje ponadto wkładka antyprzebiciowa oraz odpowiednio głębokie urzeźbienie podeszwy.

Obuwie ochronne – do użytku w pracy, gdzie należy chronić palce nóg, posiadające podnoski, których wytrzymałość badana jest przy użyciu energii 100 J. Właściwości obuwia ochronnego wg PN-EN 346 są charakteryzowane analogicznie do obuwia bezpiecznego, jednakże zamiast symbolu „S” stosuje się literę „P” („protective”) – dla obuwia ochronnego). Obuwie ochronne również musi posiadać podnosek, jednak chroni on przed uderzeniem o energii do 100 J.

Obuwie zawodowe – przeznaczone do codziennego użytkowania, chroniące przed urazami, które mogą wystąpić w miejscu pracy. Norma PN-EN 347 opisuje wymagania dla obuwia tzw. zawodowego. Obuwie takie, zwane dotychczas w Polsce obuwiem roboczym, nie musi posiadać podnoska ochronnego. Pozostałe wymagania określone zostały podobnie jak w przypadku obuwia ochronnego i bezpiecznego, oznaczone literą „O” (od „occupational” – obuwie zawodowe).